Arrazismo garaian hasi ziren Soul doinuak

STAX soul exxxplosion

Memphis, Tennesse: Sun Records zigilu ospetsuaren sorlekua, rockabillyen sehaska, amerikar gizartearen arrazakeri gordinenaren gotorlekua... 60ko hamarkadan musika beltzak bizi izan zuen iraultza koloretsuenaren lekuko izan zen. Stax! hatzek elkar jotzean eragiten duten soinuaren onomatopeia izan zitekeen soilik, baina urteen joanarekin R&B musikak egin duen ibilbidearen erreferente nagusia bilakatu da.

Zigilu honen historian bi garai nabarmendu daitezke; lehena, 1961etik 1968ra doana eta bigarrena, berriz, 1969tik 1972ra iristen dena. Bi garai hauek, noski, ezberdinak izan ziren bai musikalki bai historikoki. Hamarkada horretan zehar amerikar gizarteak aldaketa handiak jasan zein eragin zituen, aldaketa soziopolitiko hauek musikan islatuz. Stax zigiluaren lehen garaian soul musika izan bazen nagusi, bigarren garaian funky doinuak nabarmendu ziren. Guk, batez ere, lehen urte haietan egindako lanei egingo diegu so.

Lehen urratsak

Stax zigiluaren historia, Jim Stewart eta Estelle Axton anai arreben historia da (St + Ax). Jim 1930ean jaio zen Memphis hiritik 100 kilometrora dagoen Middleton herrian. Country talde bateko biolin-jolea, Jim Stewart musika eta kultura afroamerikarretik aldendua bizi izan zen 17 urterekin Memphis hirira iritsi arte. 1957an country musikaren ekoizpenera zuzendutako zigilu txiki bat sortu zuen, Satellite. Esfortzu eta saiakera handien ondoren hainbat single aurkeztu zituen, hauetako bat, Blue Rose, berak idatzia, baina tamalez Satellite zigiluak porrota baino ez zuen ezagutu. Diskoen ekoizpenak eragindako gastuei ezin aurre eginik ekoizle gazteak arrebarengana jo zuen. Estelle Axtonek bere etxea hipotekatu behar izan zuen proiektu honekin segi ahal izateko, baina ordainean Satellite zigiluko bazkide berria bilakatu zen.

Urte horretan bertan, 1959an, Chips Moman musika ekoizlea batu zitzaien Jim Stewart eta honen arrebari. Georgian jaiotako musikari honek kontutan hartzeko ibilbidea zuen ordurako; Gene Vincent rockabilly gaztearekin hainbat kontzertu emanak zituen eta esperientzia handia zuen ere estudioko lanetan, Phil Spector-en estudioetako gitarra-jole bezala aritua baitzen. Bada, Chips Moman gitarra-joleak musikaren industria nahiko ongi ezagutzen zuela esan dezakegu eta bere etorrera erabakigarria izan zela Satellite zigiluaren etorkizunerako. Brunswick hiriko estudio txiki batean burutu zituzten lehen grabaketa saioak, gutxira, berriz ere Memphis hirira itzuli ziren arren. McLemor kaleko 926. zenbakian kokatu zuten Satellite zigiluaren estudio berria, Capitol zine areto zaharraren egoitzan, eta estudioari itsatsirik, denda txiki bat jarri zuten, sasoi hartan esku artean zituzten singleei berehalako irteera emango zien denda bat. Zine horrek, gerora, Souslville USA izena hartuko zuen.

Egun haietako batean, Memphiseko irrati batean blues saio gogoangarriak egin ohi zituen gizon bat iritsi zen dendara. Irrati esatari zaharrak bere alaba Carlarekin batera single bat grabatzearen proposamena egin zien Satellite zigiluko arduradunei. Zer esan eta zer egin ez zekitela gelditu ziren estudioko jabeak baina, azkenik, onartu egin zuten proposamena. Cause I love you izeneko disko hau izan zen zigiluaren lehen single garrantzitsua eta irrati esatari zahar hura, noski, Rufus Thomas baino ez zitekeen izan, 1953an, Bear Cat izeneko abestiari esker nazio mailako arrakasta lortu zuen abeslaria. Sun zigiluak ekoiztutako kanta honek sekulako polemika eragin zuen disko-merkatura iritsi bezain pronto. Gogoratuko duzuen bezala, urte horretan bertan Big Mama Thornton blues abeslariak bere ibilbide osoko arrakasta handiena grabatu zuen, Hound dog izeneko singlea. Blues indartsu honek izan zuen arrakasta ikusita, Sun diskoetxeko jabeak, Hound dog abestiaren replika edo erantzuna izango zena grabatzea pentsatu zuen, hau da, Bear Cat. Honek, ordea, ez zien batere graziarik egin Hound Dog abestiaren eskubideak zituztenei eta plagio egitearen salaketa jarri zuten auzitegian. Sam Phillipsek kontutan hartzeko isuna ordaindu behar izan zuen.

Satellite zigiluaren hurrengo diskoa ere Carla Thomas abeslariak grabatu zuen, Rufus Thomas zaharraren alabak. Gee Whiz izeneko kanta, Carla berak idatzia eta konposatua, aurreko singlea baino askoz ere entzunagoa izan zen eta Satellite zigiluak Cause I love you singlearekin lortutako irabaziak bikoiztu zituen. Jim Stewart eta Estelle Axton anai arreben zigilu txikia fruituak ematen hasi zen azkenik ere. Ordurako jada, Atlantic zigilua hartu emanetan hasia zen Satellite zigiluarekin. Bi diskoetxeek akordio batean jaso zituzten masterren salerosketen inguruko kontuak eta honekin batera, noski, diskoen distribuzioari loturik zetozen beste hainbat kontu, esateko, nazio mailan zer nolako distribuzio politika jarraituko zen. Gee Whiz singlearen arrakastaren ondoren, ordea, Atlantic zigiluko ekoizle nagusiak, Jerry Wexlerrek, gehiago eskatu zion hegoaldeko zigilu txiki honi. 1961. urtea zen eta Satellite Amerikako pop arrakasten zerrendetako Top Ten sailkapenean zegoen.

Urte horretan bertan, beste arrakasta handi bat lortu zuen Satellite zigiluak. Ordura arte estudioko musikari bezala aritu ziren The Royal Spades taldeko kideek –tartean Estelle Axtonen semea, Charles ‘Packy’ Axton saxo tenorea– hainbat aldaketa egin zituzten talde barruan eta izen berri bat hartu zuten: The Mar Keys. Izen berriaz grabatu zuten lehen musikalana Satellite zigiluaren historian aurkitzen den instrumental zoragarrienetako bat duzue, Last Night. Single honen arrakastak ustekabean hartu zituen zigiluko arduradunak, ez zuten horrenbesteko arrakastarik espero. Ordura arte zigilu txiki bat izan ziren, baina azken singleekin lortutako irabaziek lehen mailako diskoetxeen parean jarri zituzten eta honek erabaki garrantzitsu bat hartzera bultzatu zituen. Garai hartan Satellite izeneko beste zigilu bat zegoen Amerikako merkatuan eta gaizki ulerturik egon ez zedin Jim Stewart eta Estelle Axtonek zigiluaren izena aldatzea erabaki zuten, Stax izan zen hautatuko izen berria. Zigiluko bi jabeen abizenak uztartzen zituen izena.

Artikulu osoa:

http://www.entzun.com/dossier_view.php?uuid=986